ΚΟΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

 

Τις τελευταίες ημέρες έχει ανάψει στη δημόσια ατζέντα [για ακόμα μια φορά] η συζήτηση για τα οικονομικά των κομμάτων. Σπατάλες, κλοπές, αδικαιολόγητες δαπάνες, μαύρο χρήμα και πολλά ακόμα. Αφορμή για τη νέα αυτή συζήτηση, για ένα θέμα που μόνο καινούριο δε χαρακτηρίζεται, οι πρόσφατες αποκαλύψεις, ή μάλλον οι πρόσφατες φήμες για επικείμενες αποκαλύψεις, για την οικονομική κατάσταση του ΠΑΣΟΚ. Το ταξίδι του ΓΑΠ στην Κόστα Ρίκα, η έλλειψη παραστατικών, οι αδικαιολόγητες δαπάνες, η μαύρη τρύπα στα ταμεία. Δεν είναι κάτι που ακούει πρώτη φορά ο πολίτης, είναι όμως από τα θέματα που πάντοτε πουλάνε. Και δυστυχώς για μια ακόμα φορά παρά τη σημασία του θα αναλυθεί απλώς όσο χρειάζεται για να πουληθούν φύλλα και να καταγραφούν νούμερα. Δε θα πρόκειται για μια μεγάλη και σοβαρή συζήτηση για τα οικονομικά των κομμάτων αλλά για μια ακόμα ευκαιρία παραπολιτικού ρεπορτάζ. Ο Παπανδρέου, το γυμναστήριο, η σύγκρουση με το Βενιζέλο, η Σοσιαλιστική Διεθνής κτλ. Και φυσικά οι επιπτώσεις που θα έχει η ιστορία στα εσωτερικά του κόμματος [πώς γίνεται ένα κόμμα να έχασε τα τρία τέταρτα της δύναμής του κι όμως να έχει ακόμα εσωτερικά προβλήματα;]. Ούτε κουβέντα για την ταμπακέρα, ούτε κουβέντα για το πώς και από ποιον πρέπει να χρηματοδοτούνται τα κόμματα. Για άλλη μια φορά αποδεικνύεται ότι μας αρέσει να εστιάζουμε στο δέντρο και να χάνουμε το δάσος.

Η Ελλάδα με βάση τα στοιχεία των τελευταίων χρόνων βρίσκεται, παρά την οικονομική της κατάσταση, σε υψηλή θέση στον κατάλογο με το κόστος των κομμάτων. Στην πενταετία 2007-2011, απ’ όταν δηλαδή ξεκίνησε η οικονομική κρίση, έχει υπολογιστεί ότι το κόστος της χρηματοδότησης των κομμάτων ανά έτος έφτασε τα 65 εκατομμύρια, ενώ αν υπολογιστεί το κόστος ανά κάτοικο [6,49 ευρώ] και ανά έγκυρη ψήφο [9,39 ευρώ] και συγκριθεί με το μέσο όρο της ΕΕ [2,44 και 3,73 αντίστοιχα] αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς πως η δημοκρατία στην Ελλάδα κοστίζει αρκετά. Και το χειρότερο, δεν κοστίζει στα κόμματα, αλλά στον κρατικό προϋπολογισμό.

Τα κόμματα αποτελούν συνταγματική επιταγή. Είναι φορείς της βούλησης των πολιτών, στην ουσία μεσολαβούν μεταξύ του εκλογικού σώματος και της εκάστοτε εξουσίας. Η λειτουργία τους είναι απαραίτητη για τη δημοκρατία, αυτό προκύπτει τόσο από το Σύνταγμα όσο και από τη διεθνή πραγματικότητα. Κανείς δεν αμφισβητεί την αναγκαιότητά τους, πρέπει και να υπάρχουν και να λειτουργούν σωστά. Το πώς θα εξασφαλίζεται όμως το δεύτερο δεν είναι τόσο απλό ζήτημα.

Τα πολιτικά κόμματα, όπως και κάθε οργανωμένος σχηματισμός, για να λειτουργήσουν χρειάζονται χρηματοδότηση. Κάθε πολιτική δραστηριότητα συνεπάγεται έξοδα. Δεδομένου λοιπόν ότι τα κόμματα είναι απαραίτητα για τη δημοκρατία και η δράση τους κοστίζει το συμπέρασμα βγαίνει εύκολα: Και η δημοκρατία κοστίζει. Το ερώτημα είναι: Από πού πρέπει να καλύπτεται το κόστος; Με απλά λόγια ποιος πληρώνει το λογαριασμό για να υπάρχουν κόμματα και κατ’ επέκταση για να υπάρχει δημοκρατία;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι που διαφοροποιεί τις χώρες που αποδέχονται την ανάγκη ύπαρξης πολιτικών κομμάτων. Ναι μεν τα κόμματα υπάρχουν παντού, τουλάχιστον όπου υπάρχει αληθινή ή κατ’ επίφαση δημοκρατία, όμως ο τρόπος που χρηματοδοτούνται και κατ’ επέκταση δραστηριοποιούνται δεν είναι παντού ίδιος. Το ερώτημα ποιος πρέπει να πληρώνει για τη δημοκρατία είναι σημαντικό, και η απάντηση που δίνει κάθε χώρα είναι κρίσιμη τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά. Και όπως συμβαίνει συνήθως όταν αναφερόμαστε σε πολιτική και οικονομία ως κριτήριο για τη διαφοροποίηση των χωρών χρησιμοποιείται το κράτος. Ο ρόλος του κράτους στη χρηματοδότηση των κομμάτων διαφοροποιεί τις χώρες μεταξύ τους. Η σημασία του είναι διπλή: Ποια είναι η θέση των κομμάτων σε σχέση με το κράτος, και ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του κράτους στην οικονομία;

Στην Ελλάδα όπως συνήθως το κράτος έχει αναλάβει τη μερίδα του λέοντος σε αυτό το ρόλο. Εκτός από υπερασπιστής της εθνικής ακεραιότητας, φορέας δικαιοσύνης, επιχειρηματίας και πράκτορας στοιχημάτων στην Ελλάδα το κράτος είναι και χρηματοδότης της δημοκρατίας. Όπως προκύπτει από το Σύνταγμα τα κόμματα δικαιούνται να λαμβάνουν κρατική επιχορήγηση, τόσο για να συμμετέχουν στις εκλογές όσο και για να λειτουργούν [άρθρο 29]. Είναι ένα δικαίωμα που έχουν εκμεταλλευτεί στο έπακρο, σίγουρα! Όσο για ιδιωτική χρηματοδότηση, επισήμως τους δίνονται ελάχιστες δυνατότητες να την εκμεταλλεύονται. Αυτό οδηγεί σε δύο καταστάσεις: Είτε θα εξαρτώνται απολύτως από το κράτος είτε θα αγνοήσουν τις απαγορεύσεις και θα αντλήσουν κεφάλαια και από ιδιώτες. Με αποτέλεσμα τις μαύρες τρύπες, τις αδικαιολόγητες δαπάνες και όλα αυτά που προανέφερα.

Γιατί όμως πρέπει και σε αυτό τον τομέα να δεσπόζει το κράτος; Ως πότε θα πληρώνει ο Έλληνας φορολογούμενος το λογαριασμό; Γιατί δε μπορεί το κράτος να δώσει στα κόμματα την ευκαιρία να εξασφαλίσουν τη χρηματοδότησή τους με άλλο τρόπο, ακολουθώντας το παράδειγμα και άλλων χωρών;

Ας δούμε τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο, στις άλλες δημοκρατικές χώρες που επίσης έχουν ανάγκη λειτουργίας κομμάτων για να έχουν αληθινές δημοκρατίες. Στη Γερμανία ισχύει μεικτό σύστημα, συνδυασμός ιδιωτικής και κρατικής χρηματοδότησης, και μάλιστα για να λάβει κρατική επιχορήγηση το κάθε κόμμα πρέπει πρώτα να έχει εξασφαλίσει ανάλογα ποσά και από ιδιώτες. Δεν είναι μόνο οικονομικό ζήτημα, χρησιμεύει και για να φανεί πόσο πρόθυμοι είναι οι πολίτες να συμμετέχουν ενεργά στην πολιτική μέσω αυτού. Βέβαια για κάθε ποσό που εισέρχεται στα ταμεία από ιδιωτική δωρεά πρέπει να σημειώνονται τα στοιχεία του δωρητή, και ισχύει ανώτατο όριο εισφοράς για να αποφεύγεται η υπερεξάρτηση του κόμματος από συγκεκριμένο χρηματοδότη. Στη δε Βρετανία δεν υπάρχει πλαφόν στην ιδιωτική χρηματοδότηση, ενώ εκτός από την κρατική επιχορήγηση το κράτος ενισχύει τα κόμματα και με άλλους τρόπους [πχ δωρεάν υπηρεσίες δημοσίων υπαλλήλων]. Στην Ιταλία η κρατική χρηματοδότηση έχει πιο δεσπόζουσα θέση, όμως για την ιδιωτική τα όρια είναι πιο ελαστικά. Τέλος, στις ΗΠΑ τα κόμματα και οι υποψήφιοι πρέπει να επιλέξουν μεταξύ κρατικής και ιδιωτικής χρηματοδότησης, γνωρίζοντας όμως πως η πρώτη θα είναι σίγουρα χαμηλότερη. Υπάρχουν όρια στα ποσά που μπορεί να προσφερθούν, ενώ για κάθε δωρεά άνω των 200 δολαρίων είναι υποχρεωτικό να δηλώνονται τα στοιχεία του δωρητή.

Πέραν των διαφορών μεταξύ τους τα παραπάνω συστήματα έχουν ένα κοινό στοιχείο. Επιχειρείται τα κόμματα να μην εξαρτώνται αποκλειστικά από το κράτος, αλλά να επιδιώκουν την εξασφάλιση ανάλογης ιδιωτικής χρηματοδότησης. Δεν είναι μόνο οικονομικό ζήτημα, είναι και μια ευκαιρία για τα κόμματα να στρέφονται στον αληθινό κόσμο, στην ιδιωτική οικονομία, να επικοινωνούν και να συνεργάζονται με τους φορείς της και να μην τη θυμούνται μόνο όταν έρχονται εκλογές για την ψήφο. Υπάρχει και ένα ακόμα κοινό των παραπάνω χωρών: Διαφάνεια. Για κάθε σημαντική δωρεά από ιδιώτη πρέπει να δηλώνονται τα στοιχεία του. Για κάθε μονάδα εσόδων πρέπει να είναι γνωστή η πηγή της. Το σύστημα λειτουργεί, τα κόμματα υπάρχουν και λειτουργούν, οι πολίτες συμμετέχουν πιο ενεργά, και ταυτόχρονα η δημοκρατία χάρη στις εγγυήσεις διαφάνειας δεν απειλείται.

Μήπως είναι καιρός να κινηθούμε προς την ίδια κατεύθυνση και στην Ελλάδα; Μήπως το κράτος πρέπει να αρχίσει να αποσύρεται από έναν ακόμα τομέα; Άλλωστε οι λόγοι που επέβαλλαν αποκλειστικά κρατική χρηματοδότηση και οι σκοποί που αυτή εξυπηρετούσε στην καλύτερη περίπτωση έχουν πλέον παύσει να υπάρχουν. Γιατί να εμμένουμε σε αυτή και να στέλνουμε κάθε χρόνο στο φορολογούμενο το λογαριασμό;

ΣΠΑΡΤΙΑΤΗΣ