ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

 

Ο Ιούνιος του 2013 πέρασε. Σίγουρα δεν ήταν από τους ήρεμους μήνες για τη χώρα. Η υπόθεση της ΕΡΤ, η κυβερνητική κρίση, η αποφυγή των εκλογών την τελευταία στιγμή, συν τα γνωστά προβλήματα με την οικονομία μονοπώλησαν το ενδιαφέρον, κι έτσι αγνοήθηκε σχεδόν εξ’ ολοκλήρου ένα σημαντικότατο ζήτημα που πλέον μπορεί και νομικώς να τεθεί. Ο Ιούνιος του 2013 σηματοδοτεί τη λήξη της πενταετούς προθεσμίας που απαιτεί το Σύνταγμα προκειμένου να γεννηθεί για την εκάστοτε Βουλή δυνατότητα να προτείνει συνταγματική αναθεώρηση [άρθρο 110 παρ. 6 Συντάγματος 2008]. Τα πέντε χρόνια που απαιτούνται από το Σύνταγμα από το πέρας της προηγούμενης αναθεώρησης για να γεννηθεί η δυνατότητα νέας πλέον πέρασαν, με δεδομένο ότι η τελευταία ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2008. Συνεπώς η ελληνική Βουλή έχει τη δυνατότητα να κινήσει τη διαδικασία για να αναθεωρήσει, πλην των περιορισμών που επιβάλλονται από το Σύνταγμα, όσες διατάξεις του Συντάγματος κρίνει ότι χρήζουν αλλαγής, ως αναποτελεσματικές ή αναχρονιστικές. Η μεγαλύτερη δυνατή μεταρρύθμιση, η αλλαγή του θεμελιώδους νόμου όπου στηρίζεται κάθε κράτος και κάθε έννομη τάξη.

Όπως προαναφέρθηκε, λόγω των εξελίξεων το ζήτημα της συνταγματικής αναθεώρησης ανακινήθηκε ελάχιστα τις προηγούμενες εβδομάδες. Ακόμα και μια ομιλία του πρωθυπουργού σχετικά με θέματα που θα μπορούσαν να ανακινηθούν πέρασε απαρατήρητη, αφού την επικαιρότητα μονοπωλούσε το ζήτημα της ΕΡΤ. Ωστόσο ήδη χωρίς να έχει κινηθεί επίσημα η διαδικασία έχουν γίνει οι πρώτες προτάσεις για αλλαγές συγκεκριμένων διατάξεων από πολλές πλευρές, έχουν ανεπισήμως μπει πολλά θέματα στην ατζέντα και αποτελεί κοινή παραδοχή ότι σε πολλά σημεία το Σύνταγμα έχει ανάγκη αλλαγής.

Ένα σημείο όπου μέχρι στιγμής υπάρχει σχετική συναίνεση, και οι περισσότεροι συμφωνούν ότι υπάρχει ανάγκη αλλαγής είναι το άρθρο 86 για την ατομική ευθύνη των υπουργών και των μελών της κυβερνήσεως, που έχει τόσες φορές σταθεί εμπόδιο για την άσκηση δίωξης και την απόδοση ποινικής ευθύνης. Πόσες φορές έχει το πολιτικό σύστημα δεχτεί ύβρεις για αυτή την απίστευτης εμπνεύσεως ρύθμιση, που καθιστά πρακτικά αδύνατη την αποκατάσταση του κοινού περί δικαίου αισθήματος; Οι ανάλογες διατάξεις των άρθρων 61-62 για την προστασία [για την ακρίβεια ασυλία] των βουλευτών υπάρχει ανάλογη αντίληψη, τόσο στην κοινωνία όσο και στο πολιτικό σύστημα, ότι πρέπει να προσαρμοστούν στις εξελίξεις, για να σταματήσει να δίνεται στο λαό η εντύπωση ότι ο νόμος δεν αγγίζει τους πολιτικούς. Τα βουλευτικά προνόμια που θεσπίζονται με το άρθρο 63, οι διατάξεις του οποίου στο παρελθόν είχαν γίνει αφορμή για απίστευτα διασταλτικές ερμηνείες και ανάλογη θέσπιση προνομίων, δήθεν ως υποχρέωση από το Σύνταγμα [πχ συγκοινωνιακή ατέλεια = απαλλαγή από τα διόδια] θα ληφθεί μέριμνα για να μην επαναληφθούν στο μέλλον, ή θα συνεχίσουν οι βουλευτές να απολαμβάνουν σκανδαλώδεις διευκολύνσεις και παροχές που αλλοιώνουν κατάφωρα το χαρακτήρα λειτουργήματος του αξιώματός τους;

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα συνεχίσει να έχει τον απολύτως διακοσμητικό και συμβολικό ρόλο που του επεφύλασσε ο Ανδρέας Παπανδρέου με την αναθεώρηση του 1986; Θα συνεχίσει να είναι ένας αρχηγός κράτους χωρίς ουσιαστικές αρμοδιότητες, όπως ουσιαστικά προκύπτει από τα άρθρα 35-48, ή θα αποκτήσει σοβαρότερες και πιο αυτοτελείς ευθύνες; Πρόκειται για τον ανώτατο άρχοντα, και ίσως το πολίτευμα της Προεδρευόμενης [και όχι προεδρικής] Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας να μη μπορεί να αλλάξει, αλλά οι αρμοδιότητες του Προέδρου μπορούν, και επιβάλλεται, να είναι μεγαλύτερες, και να μην περιορίζονται στον τυπικό ρόλο του ρυθμιστή του πολιτεύματος. Ανάλογη εξέλιξη πρέπει να υπάρξει και ως προς τον τρόπο εκλογής του. Θα παραμείνει ίδιος, έμμεσος μέσω του Κοινοβουλίου, όπως ορίζεται από το άρθρο 32, ή θα δοθεί στο λαό το δικαίωμα να επιλέγει με πιο άμεσο και δημοκρατικό τρόπο τον πρώτο Έλληνα πολίτη;

Τι θα γίνει με το περιβόητο άρθρο 16; Είναι μια ρύθμιση που προκάλεσε απίστευτες διενέξεις και εντάσεις πριν 7 χρόνια, όταν η αλλαγή δεν κατέστη δυνατή με αποτέλεσμα να εμποδίζει ακόμα να λειτουργήσουν ιδιωτικά πανεπιστήμια στη χώρα που κάποτε υπήρχε η Ακαδημία του Πλάτωνος. Η χώρα μας μπορεί να καταστεί πόλος έλξης φοιτητών από το εξωτερικό, και οι Έλληνες φοιτητές να σταματήσουν να φεύγουν στην Ευρώπη και την Αμερική για καλύτερες σπουδές. Όσο όμως υπάρχει αυτός ο περιορισμός από το Σύνταγμα αυτό δε γίνεται. Θα αρθεί λοιπόν;

Ζούμε σε μια εποχή αδιανόητης οικονομικής κρίσης και ύφεσης, όπου νούμερο ένα πρόβλημα της χώρας είναι η ανεργία. Κοινά αποδεκτή είναι η ανάγκη νέων επενδύσεων και οικονομικής ανάπτυξης. Το άρθρο 24 για την προστασία του περιβάλλοντος, που έχει σταθεί ανυπέρβλητο εμπόδιο για εκατοντάδες επενδύσεις, μεγάλες ή μικρές, θα βελτιωθεί προς το καλύτερο, για να μην πεθαίνει από τη γραφειοκρατία και τις οικολογικές οργανώσεις κάθε άμοιρος που θέλει να φέρει τα λεφτά του στη χώρα, αλλά και για να καταστεί η προστασία αποτελεσματικότερη και να μην είναι απλώς επιχείρημα για να σταματά τις επενδύσεις; Ή θα συνεχίσουν οι επενδύσεις να κολλάνε με το παραμικρό στο ΣτΕ και τα άλλα διοικητικά δικαστήρια, για ασήμαντες αφορμές και χωρίς συγκεκριμένες αιτίες;

Ο θεσμός άμεσης δημοκρατίας του δημοψηφίσματος, του άρθρου 44, που μέχρι σήμερα δεν έχει τύχει εφαρμογής, θα ληφθεί πρόνοια για να καταστεί πιο χρήσιμος; Όπως έχει δείξει η κοινή εμπειρία με την παρούσα διατύπωση ο θεσμός δε λειτουργεί. Σε όλο τον κόσμο τα πολιτεύματα κινούνται προς την κατεύθυνση της μεικτής δημοκρατίας, που είναι ταυτόχρονα άμεση και έμμεση, ενώ εδώ έχει παραμείνει το κλασικό έμμεσο αντιπροσωπευτικό μοντέλο, και ο λαός δεν έχει καμία δυνατότητα να εκφράζεται νομίμως και επισήμως, παρά μόνον μέσω της επιλογής αντιπροσώπων. Έτσι δίνεται η ευκαιρία σε διάφορους να ισχυρίζονται ότι η εκάστοτε κυβέρνηση ή Βουλή στερείται λαϊκής νομιμοποίησης, και έτσι καταφέρνει ο λαός να αποποιείται αιωνίως των ευθυνών του, και να κατηγορεί για πάντα τους αντιπροσώπους του.  Και όσον αφορά τις εκλογές αυτές καθ’ εαυτές, η απόλυτη αρμοδιότητα της Βουλής να ορίζει το σύστημα μέσω του οποίου θα αναδεικνύονται οι βουλευτές θα συνεχίσει να υπάρχει [άρθρο 54], ή θα κατοχυρωθεί μια κεντρική κατεύθυνση που θα δεσμεύει εφεξής την εκάστοτε Βουλή [πχ μόνιμο αναλογικό σύστημα]; Ο θεσμός της σταυροδοσίας, που έχει αναγάγει σε βασικό κριτήριο για την επιτυχία ενός πολιτικού το πόσες γνωριμίες ή πόσο μεγάλο σόι έχει, θα καταργηθεί, για να μπορούν επιτέλους οι βουλευτές να εκφράζονται ελεύθερα χωρίς να φοβούνται μήπως χάσουν την παραμικρή ψήφο;

Η συνταγματικά κατοχυρωμένη και διεθνώς αναμφισβήτητη αρχή της διάκρισης των εξουσιών υπάρχει στην Ελλάδα ή οφείλει να ενισχυθεί; Ο ρόλος του Κοινοβουλίου μπορεί να ενισχυθεί, και να καταστεί εντελώς αυτοτελής σε σχέση με την εκτελεστική εξουσία; Έχει ακουστεί η πρόταση να θεσπιστεί ασυμβίβαστο μεταξύ κοινοβουλευτικού και υπουργικού αξιώματος. Καιρός είναι να σταματήσει η Βουλή να αποτελεί προπαρασκευαστικό στάδιο για υπουργοποίηση, και να μπορούν οι υπουργοί να απασχολούνται αποκλειστικά με τη διοίκηση του κράτους κι όχι με το φόβο της επανεκλογής τους.

Υπάρχει επίσης μια χρόνια παράλειψη στους θεσμούς της χώρας που όπως έχουν αποδείξει οι εξελίξεις των τελευταίων χρόνων πρέπει επιτέλους να καλυφθεί. Αυτή αφορά την δικαστική εξουσία, και είναι η έλλειψη συνταγματικού δικαστηρίου. Δεν υπάρχει αυτοτελές δικαστήριο που να αφορά τη συνταγματικότητα των ψηφισμένων από τη Βουλή νόμων, και ως αποτέλεσμα της έλλειψης τα όλο και αυξημένα αιτήματα αντισυνταγματικότητας, που άλλοτε ευσταθούν και σωστά υποβάλλονται και άλλο γίνονται απλώς για το θεαθήναι, υποβάλλονται στο ΣτΕ και εκδικάζονται μετά από 2-3 χρόνια, στα οποία το ερώτημα για τη συνταγματικότητά τους εκκρεμεί, εμποδίζοντας τόσο την εφαρμογή των νόμων όσο και την εξέλιξη  της δημόσιας ατζέντας. Δεν είναι καιρός να διορθωθεί αυτή η παράλειψη και να ιδρυθεί και στην Ελλάδα Συνταγματικό Δικαστήριο, όπως έχει γίνει σε όλες τις σοβαρές χώρες του κόσμου;

Και φυσικά υπάρχει το μεγάλο ζήτημα της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων [άρθρο 103]. Πρόκειται για μία ρύθμιση που μόνο το σκοπό που αφορούσε στην αρχή δεν πέτυχε. Ίσως να εμπόδισε τις μετακινήσεις-απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων με κομματικά κριτήρια [τουλάχιστον στο επίπεδο των υπαλλήλων, γιατί στα ανώτερα κλιμάκια η κατάσταση δεν άλλαξε και πολύ], αλλά ταυτόχρονα προκάλεσε ατιμωρησία, αναξιοκρατία, πελατειακό κράτος και αναποτελεσματικότητα. Είναι μία από τις βασικές αιτίες που προκάλεσαν τη σημερινή μάχη για να αλλάξει η δημόσια διοίκηση. Δεν είναι καιρός να αλλάξει; Και τι θα γίνει με το θέμα των συνδικαλιστικών ελευθεριών; Η Ελλάδα είναι η χώρα με τις περισσότερες απεργίες και πορείες παγκοσμίως. Είναι προφανές ότι ο συνδικαλισμός στη χώρα δε λειτουργεί σωστά, και τα αρνητικά που έχει προκαλέσει είναι πολύ περισσότερα από τα θετικά.

Είναι μόνο μερικά από τα πολλά ζητήματα που έχουν τεθεί σε σχέση με τη συνταγματική αναθεώρηση. Δεν είναι ούτε τα σημαντικότερα ούτε αυτά που θα επιλυθούν. Είναι πάντως δεδομένο ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη αλλαγών σε πολλά σημεία του Συντάγματος. Είναι αναγκαία μια συνταγματική μεταρρύθμιση για να ξεπεραστούν οι δυσλειτουργίες του παρόντος πλαισίου και να δοθεί ώθηση προς τα εμπρός. Η χώρα έχει ανάγκη από μεταρρυθμίσεις, είναι πλέον κοινά αποδεκτό. Και η κορυφαία μεταρρύθμιση όλων είναι η συνταγματική, που αφορά το ίδιο το θεμέλιο της πολιτείας και μπορεί όχι απλά να επιτρέψει, αλλά να επιβάλλει τη φυγή προς τα εμπρός. Η σημερινή κυβέρνηση έχει πολλές φορές ισχυριστεί ότι είναι η κυβέρνηση των μεταρρυθμίσεων και της προόδου. Οφείλει να αποδείξει ότι ο χαρακτηρισμός αυτός την αφορά στην κορυφαία μεταρρύθμιση όλων, τη συνταγματική. Οφείλει να αποδείξει ότι πράγματι ξέρει να σπάει αυγά. Οφείλει να αποδείξει ότι πιστεύει στη Νέα Μεταπολίτευση, που προφανώς έχει ανάγκη από ένα νέο Σύνταγμα.

Μεγάλη είναι και η ευθύνη της αντιπολίτευσης στο συγκεκριμένο ζήτημα. Πέραν των διαφορών που υπάρχουν μεταξύ των παρατάξεων σε πολλά σημεία υπάρχει συμφωνία, και όπου δεν υπάρχει μπορεί να βρεθεί. Θα βρουν τα κόμματα της αντιπολίτευσης το θάρρος να στηρίξουν μια τολμηρή συνταγματική μεταρρύθμιση ή θα παρασυρθούν για άλλη μια φορά από τον αντιπολιτευτικό τους οίστρο; Άλλωστε με τη διαδικασία που επιβάλλεται από το Σύνταγμα η σύμπραξή τους, είτε στην παρούσα Βουλή είτε στην επόμενη, που εφόσον κινηθεί η διαδικασία θα είναι και αναθεωρητική, είναι αναγκαστική, αλλιώς πολύ απλά η μεταρρύθμιση δε θα γίνει. Δεν υπάρχει για αυτά περιθώριο μικροπολιτικής ή αποφυγής ευθυνών, όπως συμβαίνει συνήθως.

Η συνταγματική μεταρρύθμιση σε μία χώρα όπου η κατάσταση έχει τόσο πολύ εκτραχυνθεί που φτάνει στο σημείο να αμφισβητείται το Σύνταγμα είναι απαραίτητη και αναγκαστική. Ή θα γίνει ένα άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά ή η φθορά θα προκαλέσει την καταστροφή. Η Μεταπολίτευση τελείωσε, και η αναθεώρηση που θα ακολουθήσει οφείλει να επικυρώσει το τέλος της. Η Νέα Μεταπολίτευση έρχεται, αν δεν έχει έρθει ήδη, και χρειάζεται η συνταγματική μεταρρύθμιση για να την επικυρώσει. Η Νέα Ελλάδα είναι κοντά, αρκεί να τολμήσουν κάποιοι να την αναζητήσουν.

ΣΠΑΡΤΙΑΤΗΣ