Οι παθογένειες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας

Στέκομαι κριτικά προς το δημοκρατικό πολίτευμα διότι διαφωνώ με εκείνους που το θεωρούν ως το καλλίτερο. Ειδικά για τους τους Έλληνες, πιστεύω ότι δεν ενδείκνυται η Δημοκρατία, καίτοι την επινόησαν. Γενικά, εις την ανθρώπινην φύσιν ο όχλος είναι κακός σύμβουλος, έτι περαιτέρωι στους Έλληνας. Ως λαός έχουμε την τάσιν να παθιαζόμεθα εύκολα από την εύκολη και ανέξοδη ρητορεία. Στη σημερινή εποχή, το ρόλο αυτό τον έχει αναλάβει η αριστερά` Στην αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία οι Δημαγωγοί. Τα όσα εγκωμιαστικά έχουν γραφτεί, κατά καιρούς, για το μεγαλειώδες επίτευγμα της κατακτήσεως της Δημοκρατίας, στην οποία άρχουν οι πολλοί, προσωπικά τα θεωρώ ως τους απαραίτητους αστικούς μύθους που οδηγούν στον αποπροσανατολισμό από την πραγματικότητα, η οποία δείχνει άλλα πράγματα.

Κατά τον 5ο π.Χ αιώνα, αι Αθήναι ευτύχησαν να κυβερνηθούν από μία σειρά προσωπικοτήτων, που όμοιά της δεν υπήρξε ποτέ -με τέτοια συχνότητα- στην ανθρώπινη ιστορία. Αρχής γενομένης του Μιλτιάδους, ο οποίος ωδήγησε στον Θρίαμβο του Μαραθώνος, έπειτα του οξυδερκούς Θεμιστοκλή που διέγνωσε ορθώς ότι όστις κατέχει τις θάλασσες κατισχύει των αντιπάλων του "Μέγα το της Θαλάσσης Κράτος". Έπειτα του Κίμωνος, και, τέλος, του Περικλέους (ενός ανδρός αρχή). Αν εξαιρεθεί ο εξαιρετικών δυνατοτήτων Αλκιβιάδης, ο οποίος, όμως, ήτο δέσμιος των παθών του, πέραν των παραπάνω εκπληκτικών ανδρών, ουδείς υπήρξε. Μετά το θάνατο του Περικλέους παρατήρουμε μία ατέρμονη προσπάθεια δημαγωγών τε και δημοσίων συκοφαντών που κυριαρχούν στον Αθηναϊκό Δήμο.

Η Δημοκρατία αποτέλεσε πράγματι ένα μοναδικό φαινόμενο στον αρχαίο κόσμο. Ως προϊόν της ανθρωπίνου νοήσεως ασφαλώς και δεν ήτο τέλειο. Παρουσίαζε ορισμένα ελαττώματα. Ειδικά η ανεξέλεγκτη εξουσία η οποία παρείχετο στην Εκκλησία του Δήμου επέφερε πολλά δεινά στην πόλη των Αθηνών.

Ο Γκυστάβ Λε Μπον στο θαυμάσιο πόνημά του: "Ψυχολογία των Μαζών" έχει εντοπίσει επακριβώς την παθολογία της "Μάζας", η οποία δύναται να καθοδηγηθεί ακόμη και από άτομα των οποίων το μοναδικό προσόν είναι μια επιδέξια -λαϊκίστικη θα λέγαμε- ρητορεία. Ο Λε Μπον απέδειξε ότι η μάζα δεν αποτελείται απλά από το επί μέρους σύνολο ξεχωριστών οντοτήτων. Τουναντίον, τα άτομα εντός μιας οποιασδήποτε πληθυσμιακής Μάζης συγχωνεύονται σε μία ενιαία οντότητα από πλευράς σκέψης και συναισθήματος. Κατά συνέπεια, αυτός ο εξισωτισμός οδηγεί σε εξαφάνιση της αντιληπτικής ικανότητας και της κριτικής σκέψης, οδηγώντας τα άλλοτε ανεξάρτητα άτομα προς τα κάτω.

Το ίδιο συνέβη και με τη συσσώρευση υπερβολικών εξουσιών στην Εκκλησία του Δήμου των Αθηναίων πολιτών. Υπήρχε μεγάλος κίνδυνος να οδηγηθεί το υπέρτατο Αθηναϊκό πολιτειακό όργανο σε λάθος αποφάσεις. Όπερ και εγένετο. Στην Αθήνα του 5ου π.Χ αιώνος το πλήθος έδειξε ανωριμότητα και ευκολοπιστία στην επίδραση της ολοένα και πιο επιτηδευμένης, άρα και επικίνδυνης ρητορείας ορισμένων επιδεξίων αγορευτών. Οι τελευταίοι αποσκοπούσαν, κατά βάσιν, στην προσωπική τους ανάδειξη και προβολή. Δυστυχώς, είχαν και τα κατάληλλα λεκτικά εχέγγυα ώστε να πείσουν ένα κυριολεκτικά υπνωτισμένο πλήθος.

Τέτοια ολέθρια παραδείγματα είναι η καταδίκη των Αθηναίων στρατηγών μετά τη νικηφόρα για την πόλη των Αθηνών ναυμαχία των Αργινουσών κατόπιν των καταγγελιών ανευθύνων δημαγωγών (Θηραμένης), καθώς και του Κλέωνος του Δημαγωγού, καίτοι λοιδωρήθηκε τα μάλλα από τον Αριστοφάνη. Ο Κλέων είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, λαϊκιστή θα λέγαμε τη σήμερον, πολιτικού αν και όχι το σπουδαιότερο. Τα σκήπτρα σε αυτόν τον τομέα τα κρατά ο Αλκιβιάδης ο οποίος έπεισε τους Αθηναίους -ερχόμενος σε αντίθεση με την τακτική του Περικλέους στο να μην αναλώνονται σε μακρινές εκστρατείες αι Αθήναι- να αναλάβουν να φέρουν εις πέρας την παρακινδυνευμένη, και καταστροφική (εκ του αποτελέσματος) Σικελική εκστρατεία.

Βεβαίως, η περίπτωση του Αλκιβιάδους δεν είναι τόσο απλή, όσο και αν φαίνεται έτσι επιφανειακά. Πρόκειται για μία ικανότατη και πολυτάλαντη προσωπικότητα, την οποία εάν είχαν μυαλό οι Αθηναίοι θα μπορούσαν να εκμεταλλευθούν στο έπακρο ώστε να κερδίσουν ακόμη και τον πόλεμο. Αλλά, ας όψονται αι άφροναι και άνοαι βουλαί της αθηναϊκής Μάζης ή αλλοιώς όπως η ίδια παρουσιάζεται με τη χαρακτηριστική φράση του Θουκυδίδου: "όπως ο όχλος αγαπά να κάμνει", ο οποίος δεν είχε και την καλλίτερη άποψη για τις αντιδράσεις του πλήθους. Αλλά ο Αλκιβιάδης χρήζει ιδιαιτέρου εξετάσεως η οποία θα λάβει χώρα σε επόμενη δημοσίευση.

Εκτός των άλλων, η ανεύθυνη, δημαγωγικού τύπου ρητορική, ωδήγησε στην κατάχρηση του θεσμού του οστρακισμού. Μεγάλα ονόματα, θεμελιωτές της Αθηναϊκής ισχύος, όπως ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης ή ο Κίμων, έπεσαν θύματα των πολιτικών παιχνιδιών μεταξύ των δύο αντιμαχομένων παρατάξεων, των δημοκρατικών από την μία και των ολιγαρχικών από την άλλη. Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν ο εξοστρακισμός του Υπερβόλου το 417 π.χ, κατόπιν μυστικής συμφωνίας -συμπαιγνίας θα λέγαμε- μεταξύ του Αλκιβιάδους και του Νικία. Από το έτος αυτό, λοιπόν, παύει να ισχύει. Αι πολιτικαί διαμάχαι από εδώ και πέρα, θα βρουν πρόσφορο έδαφος στας αίθουσας των δικαστηρίων. Μέσω των κατηγοριών της "Εισαγγελίας" και της "Γραφής Παρανόμων" θα επιχειρηθεί η πολιτική εξόντωση των αντιπάλων. Η κατάσταση αυτή, βέβαια, θα ευνοηθεί και από το γεγονός ότι, αι ποιναί προς τους ίδιους οι οποίοι κίνησαν τους δικαστικούς αγώνας, στην περίπτωση που οι ισχυρισμοί των αποδεικνύονταν αστήρικτοι και αβάσιμοι, ήταν πολύ μικραί. Εκείνη την εποχή είναι που θα αναδειχθούν οι περίφημοι ρήτορες του 4ου π.χ αιώνος, όπως ο Δημοσθένης και ο Αισχίνης.

Ένας άλλος τομεύς, τώρα, στον οποίο το αθηναϊκό πλήθος της Εκκλησίας του Δήμου επίσης δεν τα πήγε καλά ήταν η εξωτερική πολιτική. Ο χειρισμός των εξωτερικών ζητημάτων γίνονταν με περισσή επιπολαιότητα. Αποτέλεσμα αυτής ήταν η αλαζονική συμπεριφορά προς τους συμμάχους, την οποία οι Αθηναίοι πλήρωσαν τελικά ακριβά. Όμως, το αποκορύφωμα, ή, αν θέλετε, το επιστέγασμα των λανθασμένων αξιολογήσεων από την χαμηλή ποιοτική στάθμη της Μάζας του αθηναϊκού λαού, ήταν η Σικελική εκστρατεία. Η απερίσκεπτη και εντελώς ανόητη ανάκληση του Αλκιβιάδους εν πλωι (έπειτα από την προβοκατόρικη ενέργεια των πολιτικών του αντιπάλων να βανδαλίσουν τις κεφαλές του Ερμού), είχε ως αποτέλεσμα την συντριβή του Αθηναϊκού Στόλου και Στρατού στη Σικελία.

Εν κατακλείδι, ο Δήμος, εκ της ιδιοσυστάσεώς του, κατάφερε πολλάκις να οδηγήσει τας Αθήνας σε μειονεκτική θέση. Αι καταστροφικαί αποφάσεις του ήταν εκείναι που στέρησαν τη νίκη στον Πελοποννησιακό Πόλεμο και επέφεραν την πολιτικοστρατιωτική παρακμή μια ώρα αρχύτερα. Η υπερβολική εκμετάλλευσις, των ίδιων των όπλων που παρείχε το πολίτευμα για την ασφάλειά του, όπως ο οστρακισμός και αργότερα οι δίκες από διάφορους τυχοδιώκτες, συκοφάντες, δημαγωγούς, ωδήγησε στα πρόθυρα της εξάντλησης το ίδιο το σύστημα διακυβερνήσεως. Αυτό το εγνώριζε άριστα, τόσο ο Πλάτων όσο και ο Ισοκράτης. Τόσο η "Πολιτεία" και οι "Νόμοι", όσο και ο "Αρεοπαγιτκός" αποτελούν προτάσεις για τον επαναπροσδιορισμό της Αθηναίων Πολιτείας. Ειδικά ο Ισοκράτης ανέλυσε καίρια την ψυχοπαθολογία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και πρότεινε μέσα από τους Λόγους του την επιστροφή εις την "Πάτριον Πολιτείαν" ως τη μοναδική διέξοδο από το οχλοκρατικό αδιέξοδο του 4ου π.Χ αιώνος.

Κτησίβιος Αλεξανδρεύς